ترس از دندانپزشکی

بیماری که می ترسد نباید ترس خود را مخفی کند و باید حتما آن را با دندانپزشک درمیان بگذارد. بیمار بعد از صحبت کردن با دندانپزشک می تواند کم کم با تلقین مثبت احساس ترس را از خود دور کند. چون ترس آموختنی است.

هر کسی یک بار، فقط یک بار دندان درد گرفته باشد، با تمام وجود خود اهمیت دندانپزشکی و مراقبت از دندان ها را درک خواهد کرد. اینکه چرا دندان ها و بافت های نگهدارنده آنها مثل لثه دچار تخریب می شوند، بحث مفصلی را می طلبد که مهمترین آن عدم رعایت بهداشت دهان و دندان عمدتا به دلیل تنبلی است.با این حال یک دلیل فرعی اما بعضا مهم هم برای عدم مراجعه و درمان بیماران به دندانپزشک(جدا از مشکلات مالی) وجود دارد و آن ترس است. اگر با خیلی ها درباره ترس از دکتر حرف بزنیم، شاید بخندند و مسخره کنند اما این واقعیت انکارناپذیر است. حتما دیده اید که بعضی از مردم بخصوص کودکان از آمپول زدن می ترسند اما این ترس با بالا رفتن سن کم کم برطرف می شود ولی در برخی موارد این ترس به صورت پایدار باقی می ماند. در مورد دندانپرشکی قضیه دقیقا به این منوال است.
ترس از دندانپزشکی یا Dental phobia یکی از انواع ترس های مرض گونه است. ترس هایی مثل ترس از ارتفاع، ترس از دیدن رنگی خاص، ترس از خیابان و..... در این موارد، بیمار بنابر دلایلی روانی که اغلب ریشه در سالهای دور دارد از چیزی می ترسد و این ترس با هیچ معیار عقلی قابل توجیه نیست. وقتی فردی دچار چنین وضعیتی می شود انگار که با شوک شدیدی مواجه شده باشد می ترسد، رنگش می پرد، عرق سرد بر صورتش ظاهر می شود، نفسش به شماره می افتد و حتی در موارد شدید ممکن است از شدت ترس بیهوش شود. در این شرایط فرد حس می کند در برابر آن عامل محرک و ترسناک بی یار و یاور است و هیچ کس و هیچ چیز نمی تواند به او کمک کند. در نتیجه احساس ترس و این تلقین ناخودآگاه دور باطلی ایجاد می کند که شکستن آن بعضا به چالشی بزرگ برای روانپزشک تبدیل می شود. جالب اینکه بعداز رفع حالات حمله، فرد بشدت از ترس و وضعیت قبل خود احساس شرمندگی و خجالت می کند. همین احساس خجالت بعضا در برخی موارد باعث می شود فرد حتی قادر به مطرح کردن مشکل خود نباشد.
ترس از دندانپزشکی شدت و ضعف دارد و از حالات خفیف تا شدید و بیمارگونه را شامل می شود.
این ترس ها از منابع متفاوتی می آیند و می توانند باعث بروز واکنش های ترس شوند. دکتر حسن شایسته، متخصص جراحی لثه، ایمپلنت های دندانی و بیولوی دهان از دانشگاه UCLA آمریکا و عضو هیات علمی بخش بیولوی دهان قسمت تحقیقات استخوان و ایمپلنت همان دانشگاه در مورد علل ترس از دندانپزشکی می گوید: دنتال فوبیا عمدتا به خاطرات بد از دندانپزشکی در دوران کودکی باز می گردد. وقتی بچه ای در کودکی به زور و به دنبال دندان درد به مطب دندانپزشکی می رود و به زور او را مجبور می کنند تا روی یونیت دندانپزشکی بنشیند حتی اگر درمان در نهایت نتیجه مثبتی هم داشته باشد، خاطره بد این درمان برای او باقی می ماند و می تواند در آینده بشدت دردسرساز شود. یعنی این ترس باقی بماند و در بزرگسالی هم آن فرد از دندانپزشکی بترسد. در بزرگسالان این مشکل ابتدا به ساکن کمتر ایجاد می شود اما اگر ایجاد شود دلیل آن عمدتا درمان دردناک و نبودن بیحسی مناسب حین درمان های قبلی بوده است. چنین وضعیتی معمولا هنگام درمان های اندو(ریشه دندان) یا کشیدن دندان اتفاق می افتد که به خاطر عفونت یا برخی شرایط دیگر بیمار بخوبی بی حس نشده و خاطره آن درمان دردناک برایش باقی می ماند. دکتر شایسته می افزاید:گاهی این خاطره آنقدر ناخوشایند است که وقتی فرد در خیابان بوی یکی از مواد دندانپزشکی به نام انول به مشامش می خورد از شدت ترس دچار حالت شوک می شود.(انول ماده ای است که بوی خاص مطب های دندانپزشکی مربوط به آن است)
جدا از موارد فوق دلایل دیگری هم برای ایجاد این ترس مرضی وجود دارد. دکتر شایسته می گوید:برخی از لوازم مورد استفاده در دندانپزشکی واقعا ترسناک هستند مثل سرنگ تزریق یا فورسپس های مخصوص کشیدن دندان که بیمار آن را به شکل گازانبر می بیند. از سوی دیگر صدای لوازم چرخشی دندانپزشکی مثل صدای سوت توربین و سایر هندپیس ها که بیماران به آن مته می گویند بسیار گوشخراش است و بیماران بخصوص بچه ها حق دارند از آنها بترسند. وضعیت خاص بیماران روی یونیت و تسلط دندانپزشک بر آنها هم در ایجاد این ترس بی تاثیر نیست!
دکتر شایسته می افزاید: ظاهر دندانپزشک هم یکی از عوامل ناخوشایند است. وقتی دندانپزشک ماسک بزند در کنار نور شدیدی که از چراغ یونیت می تابد، می تواند به برخی از بیماران احساس ناخوشایندی القا کند.
اما یکی از مهمترین دلایل ترس از دندانپزشکی، تبلیغات و برنامه های نادرست و حرف های اغراق آمیز دوستان و آشنایان درباره دردناک بودن و وحشتناک بودن این درمان ها است. بسیاری از بچه ها را با این جمله می ترسانند که اگه گریه کنی می بریمت دندانپزشکی!. اگر دندانپزشکی اینقدر رشته مخربی بود، مطمئنا آن را از برنامه تحصیلی تمام دانشگاه های دنیا جمع می کردند.
ترس روح را می خورد
این ترس مرض گونه باید درمان شود وگرنه بیمار هرگز نمی تواند درمان مناسب و قابل قبولی دریافت کند و این مساله باعث از بین رفتن دندان ها یا ایجاد مشکلاتی جدی نظیر عفونت های وسیع ناحیه سر و گردن خواهد شد. دکتر شایسته در مورد راهکارهای مقابله با این ترس از سوی دندانپزشک می گوید: در مورد کودکان این مساله بسیار مهم و جدی است. به هیچ وجه نباید کودک را ترساند یا اینکه او را به زور مجبور به پذیرش درمان کرد. بعضا پیش می آید که متخصصان اطفال یک یا دو جلسه بدون انجام هیچ کار دندانپزشکی صرفا با کودک صحبت کرده و با او ارتباط برقرار می کنند. البته این مورد به مورد فرق می کند ولی اگر ارتباط صحیح و مناسبی با کودک برقرار شود او بسیار ساده تر درمان را می پذیرد و دیگر خاطره بدی در ذهنش باقی نخواهد ماند.
ترس در بزرگسالان کمی پیچیده تر است. این افراد حتی بعضا از بیان ترس خود شرم دارند. در این موارد تشخیص اینکه بیمار می ترسد، با دندانپزشک است. دکتر شایسته می گوید: کلید اصلی حل این مشکل صحبت کردن با بیمار و گوش کردن به مشکلات اوست. باید درمان را برای او تشریح کنیم و تا وقتی کاملا بی حس نشده نباید برایش کار کنیم. البته گاهی بیمار آنقدر می ترسد و استرس دارد که حتی به رغم یک بی حسی کامل و مطمئن بازهم احساس درد می کند. در این شرایط تا استرس بیمار برطرف نشود نمی توان کاری انجام داد چون او از شدت اضطراب و ترس احساس درد خواهد داشت.دکتر شایسته می گوید: باید محیط کار آرام باشد. از سوی دیگر بیمار با چنین مشکلی باید زمانی ویزیت شود که از لحاظ روحی وضعیت مناسبی دارد مثلا صبح زود؛ باید با بیمار صحبت کرد تا آرام شود. اما اگر به رغم این مسائل باز هم مشکل پابرجا بود چه باید کرد؟ دکتر شایسته می گوید: یک راه، استفاده از داروهای آرامبخش قبل از آغاز درمان است که دندانپزشک برحسب مورد از شب قبل از درمان دستور مصرف دارو را می دهد. اما این بیماران باید حتما کسی را همراه داشته باشند تا احیانا به دلیل خواب آلودگی ناشی از مصرف دارو دچار مشکل نشوند. دکتر شایسته می افزاید: در آمریکا می توان از گاز اکسیدنیترو N۲O استفاده کرد ولی در ایران مجاز به استفاده از آن نیستیم. این گاز به نسبت ۲۵ به ۷۵ با اکسین ترکیب شده و بیمار آن را استنشاق می کند و در کاهش اضطراب بیمار بسیار موثر است بخصوص در دندانپزشکی اطفال فوق العاده مفید است. اما اگر هیچکدام از این روش ها جواب نداد تنها راه، فرستادن بیمار به اتاق عمل و درمان تحت بیهوشی عمومی است. البته بعضی بیماران از اتاق عمل هم می ترسند ولی بسیاری، اتاق عمل را ترجیح می دهند. بخصوص هنگام انجام جراحی های وسیع مثل ایمپلنت یا پیوند استخوان. جراحی در اتاق عمل، هم برای بیمار مطلوب تر است، هم برای دندانپزشک.
دکتر شایسته در مورد روش های کاهش ترس از دندانپزشکی از دید بیماران می گوید: بیماری که می ترسد نباید ترس خود را مخفی کند و باید حتما آن را با دندانپزشک درمیان بگذارد. گاهی اوقات ما مجبوریم حتی بیمار را به یک روانپزشک ارجاع دهیم. در آمریکا بخصوص این کار فوق العاده مرسوم و نتایج فوق العاده ای داشته است. اگر هم این کار را انجام ندهیم بیمار بعد از صحبت کردن با دندانپزشک می تواند کم کم با تلقین مثبت احساس ترس را از خود دور کند. چون ترس آموختنی است، پس می توان به طریقه معکوس آن را از بین برد. بیمار باید بداند اگر بر ترس خود غلبه نکند و تحت درمان قرار نگیرد ممکن است دچار عوارض به مراتب بدتری شود.
انجمن دندانپزشکی ایالات متحده چند راه جالب برای کاهش ترس از مطب های دندانپزشکی به بیماران توصیه کرده است، جدا از مواردی که قبلا ذکرشان رفت، می توان به استفاده از واکمن برای نشنیدن صداهای تند و تیز لوازم دندانپزشکی، استفاده از روش های ریلکسیشن روی یونیت و در مطب و تلقین های مثبت برای فراموش کردن ترس اشاره کرد.
به والدین اکیدا توصیه می شود: هرگز کودکان خود را از دندانپزشکی نترسانند. تزریقات دندانپزشکی بندرت دردناک هستند و تحمل سروصدای ناخوشایند لوازم دندانپزشکی صدها بار به تحمل دندان درد و عوارض و عواقب بعدی آن می ارزد